Melange, Einspänner, Fiaker i Franziskaner – kto przegląda menu austriackich kawiarni, znajdzie wiele kawowych specjałów, a szczególnie Wiedeń słynie ze swojej kultury kawiarnianej. Ale co kryje się za tymi kreatywnymi nazwami i skąd bierze się ta różnorodność? Najbardziej znane kawowe kompozycje i ich historia – oto przegląd.
Historia kawy w Austrii
Kawa ma w Austrii długą tradycję: już w roku 1645 w rachunkach dworu cesarskiego w Wiedniu odnotowano wydatki na ten napój. Kilka dekad później, w 1683 roku po drugim tureckim oblężeniu Wiednia, pozostawiono 500 worków kawy. Ormiański kupiec imieniem Johannes Deodat zainspirował się tym i 17 stycznia 1685 roku otworzył pierwszą wiedeńską kawiarnię – która niestety dziś już nie istnieje. W ślad za nim poszli inni, i w latach od 1700 do 1819 liczba kawiarni wzrosła z czterech do 150 lokali, z czego 25 znajdowało się w centrum Wiednia – co uznaje się za początek słynnej wiedeńskiej kultury kawiarnianej.
Wkrótce kawiarnie stały się integralną częścią wiedeńskiej tożsamości. Były atrakcją turystyczną i jednocześnie miejscem, gdzie można było spędzać długie godziny –była to alternatywna przestrzeń do życia i pracy. Ponadto stały się nieodzownym miejscem spotkań artystów, pisarzy i intelektualistów – ludzi, którzy, jak ujął to pisarz Alfred Polgar, „do samotności potrzebują towarzystwa”.
To właśnie tutaj toczyła się intensywna wymiana myśli: prezentowano teksty literackie, prowadzono namiętne debaty o polityce, sztuce i nauce. Urodzony w Wiedniu pisarz Stefan Zweig opisał tę wyjątkową atmosferę w swojej książce „Świat wczorajszego dnia”:
„To instytucja szczególnego rodzaju, której nie da się porównać z żadną inną na świecie. To właściwie pewnego rodzaju demokratyczny klub, dostępny dla każdego za niewielką filiżankę kawy, gdzie każdy gość za ten drobny wkład może siedzieć godzinami, dyskutować, pisać, grać w karty, odbierać pocztę, a przede wszystkim – czytać nieograniczoną liczbę gazet i czasopism.”
Do połowy XIX wieku w kawiarniach przesiadywali głównie panowie – grali w bilard, czytali gazety, pisali, dyskutowali i palili papierosy. Później zaczęto otwierać również kawiarnie damskie, w których kobiety spędzały czas relaksując się przy czasopismach lub na dłuższych pogawędkach („Tratscherl”). Początkowo spotykały się one jednak ze sceptycyzmem społeczeństwa wiedeńskiego z uwagi na swoją specyfikę.
Dziś jednak czasy się zmieniły – wiedeńska kawiarnia to miejsce otwarte dla wszystkich, gdzie można porozmawiać, poczytać lub popracować. Często serwowane są również klasyczne austriackie wypieki, jak Apfelstrudel (strucla jabłkowa) czy słynny Sachertorte. Tradycyjna atmosfera wciąż żyje w wielu starszych kawiarniach – wieczorami grana jest muzyka fortepianowa albo odbywają się wydarzenia towarzyskie, takie jak literackie wieczory autorskie. Dzięki tej żywej tradycji wiedeńskie kawiarnie od 2011 roku są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Wskazówka: Austriacką kulturę można poznać nie tylko w kawiarniach – odkryj także inne nasze wpisy na blogu o austriackich zwyczajach i festiwalach muzycznych.
Jakie kawowe specjały można znaleźć w Austrii?
Nie tylko same kawiarnie są typowe dla Austrii – również wiele klasycznych kawowych specjałów zostało tutaj wynalezionych. W wiedeńskiej kawiarni nie zamawia się po prostu „kawy”, lecz wybiera spośród wielu różnych kompozycji.
Wiener Melange
Prawdopodobnie najsłynniejszy wiedeński napój kawowy. Melange to po francusku „mieszanka” i kawa ta pochodzi z czasów, gdy język francuski i kultura francuska uchodziły na wiedeńskim dworze za niezwykle eleganckie i modne. Przygotowuje się ją z espresso, 20–50 ml wody oraz odrobiny mlecznej pianki, która dopełnia filiżankę.
Verlängerter
Austriacka wersja kawy Americano lub włoskiego espresso lungo. Ze względu na stosunkowo niską zawartość kofeiny – tylko jedno espresso rozcieńczone 20–50 ml wody – chętnie pija się ją po południu.
Kleiner/großer Brauner (mała/duża czarna z mlekiem)
„Mały Brauner” to pojedyncze espresso, a „duży” – podwójne. Są to austriackie odpowiedniki włoskiego espresso lub espresso doppio. Serwowane są z osobnym dzbanuszkiem mleka lub bitej śmietany, dzięki czemu gość może sam zdecydować o intensywności smaku.
Mokka
Zamawiając „Mokkę” w Austrii, otrzymuje się pojedyncze espresso, opcjonalnie z dodatkiem do 20 ml wody. Choć nie jest to wyłącznie austriacka specjalność (występuje również w Turcji, Grecji czy Włoszech), to jednak typowo austriacka jest nazwa „kleiner Schwarzer” – czyli „mała czarna”. Mało kto wie, że to po prostu to samo co Mokka. Z kolei „großer Schwarzer” to po prostu podwójne espresso (doppelter Mokka).
Fiaker
W Wiedniu słowo „Fiaker” oznacza albo tradycyjną dorożkę, albo podwójną Mokkę z cukrem i dodatkiem alkoholu – napój, który pili dorożkarze, by się rozgrzać podczas długich przejażdżek. Najczęściej dodawano do niego śliwowicę, wiśniówkę lub rum.
Biedermeier
Ten klasyk kawowy nazwano na cześć epoki Biedermeier z XIX wieku. Podobnie jak Fiaker, zawiera odrobinę alkoholu. Do jego przygotowania potrzebny jest podwójny espresso, odrobina mleka, kleks bitej śmietany i na koniec łyczek morelowego likieru (Marillenlikör).
Einspänner
Podobnie jak Fiaker, nazwa tej kawy pochodzi od tradycyjnej dorożki – w tym przypadku jedno-konnego powozu (Einspänner). Był to ulubiony napój powożących: espresso z obfitą warstwą bitej śmietany, która zapobiegała wychłodzeniu kawy i rozlaniu się napoju na nierównych drogach.
Franziskaner
Można by pomyśleć, że ta kawa to wynalazek Franciszkanów – w rzeczywistości nazwa pochodzi od brązowych habitów noszonych przez tych zakonników. Przygotowuje się ją jako delikatniejszą wersję Melange: przedłużoną wodą, z gorącym mlekiem i bitą śmietaną na wierzchu.
Kapuziner
Również nazwana na cześć zakonników – Kapucynów – i to właśnie ten napój był inspiracją dla znanego dziś na całym świecie Cappuccino. Aby go przygotować, potrzeba espresso, 20–50 ml wody i płynnej bitej śmietany (Schlagobers). Można go też serwować z czapą bitej śmietany na wierzchu.
Obowiązkowa szklanka wody do kawy ma wiele powodów – zarówno historycznych, jak i praktycznych.
Początkowo szklanka z wodą służyła po prostu jako miejsce do odłożenia użytej łyżeczki, jednak z czasem stała się symbolem jakości.
Po otwarciu pierwszego wiedeńskiego wodociągu górskiego w 1873 roku – tuż przed światową wystawą – szklanka wody zyskała wyjątkowe znaczenie symboliczne: wiedeńskie kawiarnie chciały w ten sposób pokazać, że ich napoje przygotowywane są wyłącznie z najlepszej jakości wody. Przezroczysta szklanka obok filiżanki świadczyła o czystości i świeżości nowej górskiej wody źródlanej.
Do dziś w Wiedniu dobrym obyczajem jest serwowanie szklanki wody do każdej kawy – to drobny, ale elegancki szczegół.
Wskazówka:
Chcesz poznać jeszcze więcej przydatnych austriackich wyrażeń albo poprawić swój niemiecki? Instytut Austriacki oferuje szeroką gamę kursów języka niemieckiego – od poziomu A1 do C2 – zarówno dla osób indywidualnych i grup, jak i dla firm.
Nieważne, czy zamówisz klasyczną Mokkę, czy tradycyjną specjalność, jak Einspänner – z tą wiedzą jesteś doskonale przygotowany na swoją pierwszą (lub kolejną) wizytę w wiedeńskiej kawiarni.
A przy okazji: jeśli chcesz zachować się uprzejmie w wiedeńskiej kawiarni, nie wołaj po prostu „obsługa” czy „kelner”. W Wiedniu, zgodnie z tradycyjnym stylem, mówi się „Herr Ober” lub „Frau Ober”. Wiedeński urok rządzi się bowiem własnymi zasadami.
A kto ich przestrzega, może zostać obdarzony eleganckim zwrotem „gnädige Frau” lub „gnädiger Herr”.
Chcesz dowiedzieć się więcej o języku, ludziach i życiu w Austrii?
Na naszym blogu znajdziesz mnóstwo interesujących materiałów – od najbardziej znanych austriackich pisarzy, przez typową kuchnię austriacką, aż po nasze najlepsze wskazówki do nauki niemieckiego.
Miłej lektury!
